Παρασκευή 5 Νοεμβρίου 2010

Το Παγκράτιο - Ένα πολύ ωραίο άρθρο.

«ΑΡΧΕΤΑΙ ΑΓΩΝ ΚΑΛΛΙΣΤΩΝ ΑΘΛΩΝ ΤΑΜΙΑΣ»
                        - του Νεκτάριου Λυκιαρδόπουλου

ΖΩΝΕΣ ΜΑΧΗΣ

Αναμφισβήτητα το Παγκράτιο, από τότε που εμφανίζεται στην Ολυμπία (το 648 π.Χ.), έως και την επίσημη εξαφάνιση του (το 364 μ.Χ., ή κατ’ άλλους το 393 μ.Χ.),  ήταν το πιο ολοκληρωμένο μαχητικό αγώνισμα που υπήρχε ποτέ, όχι μόνο στην αρχαία Ελλάδα, αλλά μέχρι και σήμερα, όσον αφορά την άοπλη συμπλοκή 2 ατόμων. Το άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθεί σε λεπτομέρεια με την ιστορία του Παγκρατίου – υπάρχουν ακαδημαϊκές ιστορικές μελέτες που αντιμετωπίζουν κάλλιστα το θέμα αυτό. Αντιθέτως, εδώ θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε το Παγκράτιο σαν άθλημα, και την ιστορική τεχνοτροπία του αθλήματος στηριζόμενοι σε αρχαιολογικά τεκμήρια. Αρχικά θα πρέπει να τονίσουμε ότι αυτό που διαμορφώνει το κάθε άθλημα είναι οι κανονισμοί που το διέπουν. Το Παγκράτιο λοιπόν, με βάση τους ελάχιστους απαγορευτικούς κανονισμούς, διαμόρφωσε και την ανάλογη τεχνική και στρατηγική. Έτσι, σύμφωνα με τους κανονισμούς, που επέτρεπαν κάθε είδους κτυπήματα και λαβές (πλην ορισμένων), το παγκράτιο  είναι το μόνο μαχητικό σπορ που χαρακτηρίζεται από 4 Ζώνες Μάχης.


Οι ζώνες μάχης αυτές διακρίνονται με βάση την απόσταση των δύο αντιπάλων και τις τεχνικές που χρησιμοποιούν σε αυτές. Στο Παγκράτιο λοιπόν παρουσιάζονται 4 ζώνες μάχης:
  1. Ζώνη Λακτισμάτων: εμβέλειας περίπου 1,5 μέτρου, όπου ανταλλάσσονται λακτίσματα.
  2. Ζώνη Πυγμαχίας: περίπου 1 μέτρο, όπου ανταλλάσσονται κτυπήματα με τα χέρια.
  3. Ζώνη Παγίδευσης: περίπου 0,5 μέτρο,  όπου γίνονται παγιδεύσεις μελών με έλξη και πίεσή τους, καθώς και του σώματος. Σε αυτή τη ζώνη όμως εμπλέκονται και κτυπήματα με τα γόνατα αλλά και τους αγκώνες και το κεφάλι.
  4. Ζώνη Πάλης: κάτω από 0,5 μέτρο και κατόπιν σύλληψης ή εναγκαλισμού διεξάγονται λαβές, ρίψεις, ανατροπές και καθηλώσεις.

Καταλαβαίνει κανείς, ότι ήταν πολύπλοκο άθλημα αφού συμπεριλάμβανε όλες τις ζώνες μάχης που μπορεί να έχουν τα μαχητικά αγωνίσματα. Και ενώ εκ πρώτης όψεως, φαίνονται ξεκάθαρα οι τεχνικές που χρησιμοποιούνταν ανάλογα με το αν ήταν όρθιοι ή στο έδαφος οι αθλητές αλλά και σε ποια ζώνη μάχης βρισκόντουσαν, κατά τη διάρκεια του αγώνα τα πράγματα περιπλέκονταν ακόμα περισσότερο αφού η μεταβίβαση από τη μία ζώνη στην άλλη γίνονταν πολύ γρήγορα και ακόμα και στο έδαφος όταν έπεφτε ένας αθλητής, μπορούσε να λακτίσει τον αντίπαλο του εάν τον πλησίαζε.
Με βάση λοιπόν, αυτές τις ζώνες μάχης που κυριαρχούσαν στο Παγκράτιο άθλημα, θα ξεκινήσουμε την τεχνική ανάλυση του αθλήματος.

Ειδική τεχνική σε κάθε ζώνη μάχης

Οι παγκρατιαστές βέβαια, ασκούνταν στις επί μέρους ζώνες μάχης και αφού είχαν κατανοηθεί οι τεχνικές της κάθε ζώνης σε βάθος, τότε προχωρούσαν στην ενοποίηση των ζωνών. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι σε κάθε ζώνη μάχης εξαντλούσαν τους τρόπους των τεχνικών στην εκμάθησή τους, αλλά αντίθετα περιόριζαν αρκετά τις τεχνικές τους, ώστε να εξασφαλίζουν σωστή τεχνική και ισορροπία  στην επόμενη ζώνη μάχης. Συγκεκριμένα, ενώ είναι γνωστό ότι οι Έλληνες λάκτιζαν με διάφορους τρόπους και σε όλα τα ύψη (σώμα, κεφάλι), εν τούτοις στο άθλημα του παγκρατίου δεν χρησιμοποιούσαν παρά 1 με 2 είδη λακτισμάτων και ποτέ στο ύψος του κεφαλιού. Στην Ζώνη Πυγμαχίας επίσης, δεν χρησιμοποιούσαν αγκιστρωτές πυγμές, παρά μόνο στο έδαφος ή κατόπιν σύλληψης του αντιπάλου. Επίσης στη ζώνη πάλης πολλές από τις ρίψεις και τις ανατροπές του αθλήματος της πάλης στο παγκράτιο ήταν ανεπιθύμητες και επιζήμιες. Όλα αυτά συνέβαιναν σε μια αλληλουχία τεχνικών εφαρμογών που δημιούργησε στην πορεία του το ίδιο το άθλημα και οι δυνατότητες των αθλητών.



Εμπλεκόμενοι παράγοντες

Εάν εξετάσουμε λεπτομερώς τους παράγοντες που εμπλέκονται στο άθλημα του παγκρατίου στην αρχαία Ολυμπία, οι οποίοι και καθόριζαν την τεχνική του, τότε καταλήγουμε σε πραγματικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα  που αφορούν τόσο την τεχνική του αθλήματος, όσο και την ανάπτυξη συγκεκριμένων φυσικών ιδιοτήτων.

1. Δύναμη - Τεχνική – Χρονισμός
   
«Αρχικά οι σκληροτράχηλοι και γιγαντόσωμοι αθλητές ήταν σε πλεονεκτική θέση για την απόκτηση της νίκης. Με μόνο το βάρος και την σκληρότητα κατέβαλαν τον αντίπαλο. Στο πέρασμα του χρόνου και περίπου τον 7ο με 6ο αιώνα η σκληρότητα αναμεμειγμένη με την αντοχή, τη δύναμη, την καρτερικότητα και την τεχνική δημιούργησαν τον τέλειο, τον ιδανικό παγκρατιαστή».
(ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ - ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ του Θ.Β.Γιαννάκη)
   
Λόγω του ότι το στο Παγκράτιο δεν υπήρχαν κατηγορίες κιλών, εύκολα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι είχαν πλεονέκτημα οι πιο μεγαλόσωμοι και δυνατοί αθλητές. Αυτή η υπόθεση που κάνω ενισχύεται και από κάποιες άλλες παραμέτρους όπως θα δούμε παρακάτω.
Στο άθλημα του Παγκρατίου η δύναμη και το μέγεθος μπορούσαν να καλύψουν την τεχνική αδυναμία, έναντι πιο μικρόσωμων αθλητών. Το ίδιο δεν συνέβαινε στα πεδία των μαχών όμως, όπου η αποτελεσματική χρήση των όπλων απαιτούσε μόνο υψηλή τεχνική και σωστό χρονισμό, ασχέτως της δύναμης και του μεγέθους του αντιπάλου. Τα όπλα, έτειναν να γίνουν καλοί εξισορροπιστές. Το ίδιο ισχύει και σήμερα. Οι καλοί στρατιώτες, πέρα από μια σχετικά καλή φυσική κατάσταση που οφείλουν να έχουν, στηρίζουν την υπεροχή τους στην σωστή χρήση των όπλων και την στρατηγική  - και όχι στην δύναμη.
   
   
   
2. Το Έδαφος «ΣΚΑΜΜΑ»

Το έδαφος πάνω στο οποίο εξελίσσονταν ο αγώνας του Παγκρατίου, ήταν σκαμμένη άμμος, το λεγόμενο «σκάμμα». Ο λόγος μάλλον ήταν για να μπορούν να παλεύουν και πέφτουν κάπως πιο ομαλά στο έδαφος, αλλά ίσως κιόλας, διότι αυτό το έδαφος ήταν πιο κοντά στα πραγματικά πεδία μαχών.
Το γεγονός αυτό μας οδηγεί σε πολλά χρήσιμα συμπεράσματα.

2α.  Περιορισμένη Κίνηση
Η δυσκολία μετακινήσεων σε τέτοιο έδαφος είναι δεδομένη. Ειδικά η πλάγια μετατόπιση είναι αυτή που σαφώς εκτελείται ακόμα πιο δύσκολα, αφού ο άνθρωπος κινησιολογικά μετακινείται (περπατάει δηλαδή) σε εμπρόσθια κατεύθυνση και λιγότερο συχνά, σε πλάγια. Η γραμμική κίνηση λοιπόν είναι αυτή που κυριαρχεί στους αγώνες Παγκρατίου (πολύ πιθανό και στα υπόλοιπα μαχητικά αγωνίσματα, πάλης, πυγμής). Οι κίνηση στις πολεμικές τέχνες που έχει γίνει ευρέως γνωστή σήμερα από τις Ιαπωνικές σχολές, όπου σέρνει ο ασκούμενος κυριολεκτικά τα πόδια του προς ενίσχυση της διατήρησης της ισορροπίας, έχει καλλιεργηθεί ως επί το πλείστον για χρήση σε εσωτερικούς χώρους καλυμμένους με στρώματα – δεν έχει ιδιαίτερη εφαρμογή στο φυσικό περιβάλλον. Μάλιστα, αν εξετάσει κανείς τις αρχές των αρχαιότερων παραδοσιακών σχολών της ανατολής, θα διαπιστώσει ότι χρησιμοποιούν διαφορετική κίνηση από την ευρέως διαδομένη. Βέβαια, το Παγκράτιο ήταν αγώνισμα όπου όλα επιτρέπονταν (οι περιοριστικοί κανονισμοί ήταν ελάχιστοι), έτσι οι αθλητές, λαμβάνοντας υπόψη τον περιορισμό στην κίνηση και την εκμετάλλευση του μεγέθους, μπορούμε να πούμε ότι ερχόντουσαν με ορμή ο ένας πάνω στον άλλον - με γραμμική κίνηση πάντα - περνώντας γρήγορα από την μακρινή απόσταση, στην πιο κοντινή. Ήταν δηλαδή μια ισχυρή σύγκρουση δύο καλά προετοιμασμένων αθλητών, όπου η φυσικές ικανότητες ήταν ανεπτυγμένες στο έπακρο!

2β.  Αποφυγές και Αποκρούσεις
Οι αποφυγές και γενικότερα στην κοντινή ζώνη μάχης όπου κυριαρχούν τα κτυπήματα με τα χέρια (πυγμές), το κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι οι αποφυγές γινόταν με μικρή, συνολική κίνηση του σώματος και λύγισμα των γονάτων, ενώ οι αποκρούσεις ενισχύονταν και έπαιρναν τη μορφή ισχυρών χτυπημάτων στα άκρα του αντιπάλου. Όσες αποφυγές συνοδεύονται από μεγάλη κίνηση ποδιών, ήταν δύσκολες. Άρα ο χρονισμός των αθλητών θα πρέπει να ήταν τρομερός και μεγάλης ακρίβειας.
Το κεφάλι καλύπτονταν από την στάση μάχης που κράταγαν έχοντας τα χέρια σχετικά ψηλά. Οι Πυγμάχοι έδιναν μεγαλύτερη βαρύτητα στη ψηλή θέση των χεριών, ώστε να προστατεύουν το κεφάλι, αλλά δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για τους παγκρατιαστές, οι οποίοι είχαν μία πιο ελεύθερη στάση ώστε να είναι έτοιμοι αν χρειαστεί να κτυπήσουν ή να πιάσουν τον αντίπαλο.


Προσεγγίζοντας τους σκοπούς του Παγκρατίου
   
Από την μέχρι τώρα ανάλυση που κάναμε στο άθλημα του Παγκρατίου, προκύπτει ότι το Παγκράτιο είχε άμεση σχέση με την εφαρμογή των τεχνασμάτων του στα πεδία των μαχών. Μπορούμε να πούμε ότι παράγεται από την πολεμική τέχνη των αρχαίων Ελλήνων, όπως άλλωστε όλα τα μαχητικά αγωνίσματα. Αυτό που κάνει το Παγκράτιο όμως να υπερέχει έναντι όλων, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του, είναι οι εναγώνιοι νόμοι (κανονισμοί)! Αυτοί άλλωστε είναι που καθορίζουν και την τεχνική, την στρατηγική και τακτική του αθλήματος... του κάθε αθλήματος!
Το μόνο αγώνισμα που μπορούσαν να εφαρμόζουν σαν άσκηση οι πολεμιστές Έλληνες και να είναι μέρος της άοπλης μεν, αλλά πολεμικής δε εκπαιδεύσεώς τους είναι το Παγκράτιο. Συνεπώς, πριν αυτό παρουσιαστεί σαν άθλημα στην Ολυμπία έχει μακρόχρονη ιστορία σαν μαχητικό αγώνισμα όπου οι Έλληνες έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στα πλαίσια της πολεμικής τους αγωγής!
Από αυτού του είδους την εκπαίδευση άλλωστε, προκύπτουν και οι τεχνικές ομοιότητες με αθλητές και μαχητές. Οι πυγμές και οι εμβολισμοί με το δόρυ και το μαχαίρι, ο περιορισμός των λακτισμάτων και γενικότερα των κινητικών δεξιοτήτων. Τα αθλήματα της Πάλης και της Πυγμής, είναι κι αυτά μαχητικά αγωνίσματα που όμως λόγο των περιορισμών από τους κανονισμούς, σύντομα έγιναν αγωνίσματα, χάνοντας έτσι την πολεμική τους ταυτότητα, αφού τροποποίησαν σημαντικά την τεχνική τους για τις απαιτήσεις του αθλήματος πλέον και όχι του μαχητικού αγωνίσματος. Αυτό πρέπει να συνέβη και με το Παγκράτιο στην πορεία του, όπως θα δούμε στην συνέχεια.
Μία πολεμική τέχνη για να είναι αποτελεσματική στα πεδία των μαχών, πρέπει να καλλιεργεί την ίδια κινησιολογία τόσο με όπλα όσο και δίχως αυτά. Στην μάχη οι Έλληνες και ιδιαίτερα μετά την καθιέρωση της «φάλαγγας», κύριο χαρακτηριστικό είχαν την όρθια στάση και φορώντας πλήρη πανοπλία ήταν εύλογο ότι προτιμούσαν την όρθια μάχη εξουδετερώνοντας τον αντίπαλο γρήγορα χωρίς να πηγαίνουν στο έδαφος μαζί του (χωρίς πάλη δηλαδή). Αυτή η αντίληψη φαίνεται πως καθιερώθηκε και στους αθλητές του Παγκρατίου τα πρώτα χρόνια καλλιέργειας του αγωνίσματος, καθώς όπως παρατηρούμε και σε παραστάσεις φαίνεται να επιδιώκουν την εξουδετέρωση του αντιπάλου όχι στο έδαφος αλλά στεκούμενοι όρθιοι ή έχοντας τον αντίπαλο κλειδωμένο - καθηλωμένο στο έδαφος.



ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΝ ΑΘΛΗΜΑ

Ιστορικές αναφορές & Ορολογία


Το Παγκράτιο είναι σύνθετη λέξη που προέρχεται από το ΠΑΝ + ΚΡΑΤΟΣ, που σημαίνει «ο τα πάντα κρατών», αυτός δηλαδή που έχει την απόλυτη δύναμη, εξουσία! Ουσιαστικά, θα μπορούσαμε να πούμε, σε αθλητικά πλαίσια, ότι το παγκράτιο αποτελεί «μάχη υποταγής», αγώνας όπου ο κάθε αθλητής προσπαθεί να υποτάξει τον αντίπαλο.
     Ο λεξικογράφος Σουίδας, αναφέρει για τον παγκρατιαστή: «..ταις χερσί και ποσί πυκτομαχούσι» δηλαδή αυτός που μάχεται κτυπώντας με τα χέρια και τα πόδια.
«Παγκρατής» είναι ο τα πάντα κρατών, σύμφωνα με τον σχολιαστή του Σοφοκλή. Ο σχολιαστής του Αισχύλου γράφει ότι ο Ζευς καλείται «παγκρατεύς», διότι επικρατεί, κυριεύει και βασιλεύει πάνω σε όλους. Την Αθηνά, ο Αριστοφάνης στις «Θεσμοφοριάδουσες», την αποκαλεί «παγκρατές κόρα» (πανίσχυρη κόρη) του Δία «παγκρατές Ζευς». Για τον Ηρακλή λέγανε ότι «παγκρατές ήτορ έχων», ότι έχει πανίσχυρη καρδιά!
Αργότερα τους τίτλους «παγκρατής», «παντοκράτορας», τους χρησιμοποιεί η εκκλησία για να δηλώσει την δύναμη του Θεού και του Χριστού.


Ας δούμε όμως τι λένε οι αρχαίοι για το άθλημα του παγκρατίου.
Ο Αριστοτέλης, στην ρητορική του αναφέρει: «ο θλίβειν και κατέχειν δυνάμενος παλαιστικός, ο δε ως αι τηι πληγήι πυκτικός, ο δ’ αμφότεροις παγκρατιαστικός» (παλαιστής είναι αυτός που μπορεί να αρπάζει και να περισφίγγει τον άλλον, πυγμάχος είναι αυτός που καταφέρει πληγές με κτυπήματα, ενώ αυτός που αγωνίζεται και με τους δύο τρόπους είναι παγκρατιαστής).
Ο σχολιαστής στον Πλάτωνα μας δίνει τον ορισμό: «..εστί Δε τούτο αγών της εξ ατελούς πάλης και ατελούς πυγμής συγκείμενος» (Πολιτ. 386 )
Ο Πλούταρχος: « ότι γαρ μέμικται το Παγκράτιον εκ τε πυγμής και πάλης»
Κατά τον Φιλόστρατο η πάλη, η πυγμή και το παγκράτιο μπήκαν στους Ολυμπιακούς αγώνες για πολεμική χρησιμότητα αφού κατά τον συγγραφέα, στο Μαραθώνα και στις Θερμοπύλες: «κλασθέντων αυτοίς ξιφών τε και δοράτων, πολλά ταις χερσί γυμνάς έπραξαν .... πάλη και παγκράτιο ως ες το πρόσφορον το πολέμω εύρηται...» (Γυμν.11 )
Ο Πλούταρχος το επιβεβαιώνει: «ταύτα μη τα πάντα μιμήματα δοκεί και γυμνάσματα των πολεμικών είναι» (Ηθικά 639Ε)
Ο Φιλόστρατος επίσης, καταδεικνύοντας το καλύτερο αγώνισμα στην Ολυμπία λεει χαρακτηριστικά: «εις αυτά ήκεις Ολυμπία και των εν Ολυμπίαι το κάλλιστον τουτι γαρ δη ανδρών το Παγκράτιον» (Εικόνες Β΄1)
Στην αρχαία Ελλάδα, πίστευαν ότι όλα τα αθλήματα γεννήθηκαν από κάποιον θεό. Για το Παγκράτιο, πίστευαν ότι το εφεύρε ο ήρωας Θησέας, ο οποίος νίκησε τον Μινώταυρο με τέχνασμα Παγκρατίου (Πλούταρχος). Ο σχολιαστής του Πινδάρου αναφέρει: «...ο Θησεύς ο Αθηναίος ... ηνίκα γαρ εν τω Λαβυρίνθω εξησθένει προς την ισχύν του Μινωταύρου, παγκρατίω αυτόν διαπαλαίων περιγέγονεν, ου γαρ είχε μάχαιραν...»
Κατά τον Παυσανία το επινόησε ο ήρωας - ημίθεος Ηρακλής.
Στον σχολιαστή του Πίνδαρου (Νεμ.3,27) αναφέρεται ότι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη το αγώνισμα του παγκρατίου έγινε «έντεχνο», από παλαιότερη μορφή που είχε, και διαμορφωτής αυτού θεωρείται ο Λεύκαρος ο Ακαρνάνας!
«...ο Αριστοτέλης Δε Λεύκαρον φησι τον Ακαρνάνα πρώτον έντεχνον το παγκράτιον ποιήσαι».

Παγκράτιο - πολεμική τέχνη ή άθλημα;

Εάν κάνουμε μία επεξεργασία σε όλες τις παραπάνω μαρτυρίες και περιγραφές του Παγκρατίου, οδηγούμαστε σε ένα δίλημμα: τελικά το παγκράτιο ήταν πολεμική τέχνη ή ένα μαχητικό αγώνισμα;
Βέβαια όλα τα ολυμπιακά αγωνίσματα της αρχαιότητας, προκύπτουν από τις πολεμικές προετοιμασίες και έχουν άμεση σχέση με τον πόλεμο και την μάχη. Η ικανότητα του να καλύπτεις γρήγορα μία μικρή ή μεγάλη απόσταση τρέχοντας, να υπερπηδάς φυσικά εμπόδια να ρίχνεις το ακόντιο μακριά και στοχεύοντας, να πυγμαχείς ή να παλεύεις, είναι όλα δραστηριότητες πολεμικής προετοιμασίας. Βέβαια στην πορεία τους, όπως θα δούμε και σε άλλο κεφάλαιο, ο αθλητισμός απέκτησε, διαμόρφωσε μπορούμε να πούμε την δική του ταυτότητα, αποτινάσσοντας την πολεμική χροιά που είχε αρχικά. Έτσι με την θέσπιση των Ολυμπιακών αγώνων το 776 π.Χ. και μετά, ο λόγος που αθλούνται οι νέοι και αγωνίζονται δεν είναι μόνο για να είναι προετοιμασμένοι για την μάχη, αλλά αθλούνται μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αγωγής των, δημιουργώντας έτσι όχι τον ιδανικό πολεμιστή, αλλά τον ιδανικό πολίτη!

1 σχόλιο:

  1. «Ω ΞΕΙΝ, ΑΓΓΕΛΕΙΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΌΝΙΟΙΣ ΌΤΙ ΤΗΔΕ ΚΕΙΜΕΘΑ

    ΤΟΙΣ ΚΕΙΝΩΝ ΡΗΜΑΣΙ ΠΕΙΘΟΜΕΝΟΙ»

    ενάντια σ' αυτούς πού 'χαν χρυσά όπλα και κοσμήματα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή